Hans Jørgensen Wegner urodził się w 1914 roku w Tønder na południu Danii jako syn szewca. Stolarstwa meblowego uczył się w warsztacie H.F. Stahlberg, gdzie w wieku 17 lat zdał egzamin czeladniczy. To wtedy właśnie odkrył w sobie pasję do drewna. Kontynuował pracę u Stahlberga stale poszerzając wiedzę na temat tworzenia mebli, np. uczestnicząc w targach organizowanych przez Gildię Stolarstwa Meblowego w Kopenhadze. Stanowiły one pewien rodzaj laboratorium eksperymentów dla czołowych projektantów takich jak: Johannes Hansen, Jacob Kjær, Peder Moos i Rudolf Rasmussen oraz architektów: Kaare Klint, Vilhelm Lauritzen, Ole Wanscher i Mogens Voltelen. Cykliczne wystawy dały Wegnerowi świeże spojrzenie na dziedzinę, w której chciał się rozwijać. Dostrzegł bowiem zalety połączenia rzemiosła ze sztuką. Zyskał silną motywację, by zostać projektantem mebli, toteż w 1938 roku ukończył studia na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Danmarks Designskole, DKDS).
W tym miejscu warto dodać, że duży wpływ na rozwój europejskiej sztuki użytkowej miały dynamiczne zmiany społeczne po I wojnie światowej. Nastąpiła wówczas intensywna migracja z terenów wiejskich do miast. Gwałtowna urbanizacja zrodziła potrzebę wydajnego gospodarowania ograniczoną przestrzenią miejską – wnętrza musiały być przede wszystkim funkcjonalne. Jednocześnie rozwój przemysłu i optymalizacja procesu produkcji obniżyła koszty wytwarzania mebli.
Krzesło jest meblem najbliższym człowiekowi. Można nadać mu osobisty charakter.
Wydział projektowania mebli i architektury wnętrz na DKDS, kierowany przez charyzmatycznego Kaare Klinta, wyszedł ku potrzebom epoki. Fundamentem programu było założenie, że mebel powinien być przemyślany w kontekście użyteczności zanim jeszcze zostanie wykonany. Dobry mebel musiał być funkcjonalny, czyli zgodny z proporcjami ludzkiego ciała, toteż każdy projekt poprzedzały precyzyjne i drobiazgowe pomiary oraz studium funkcji. Uczniowie w pracowni Klinta mierzyli wszystko: od sztućców po elementy garderoby. Bez zrozumienia istoty projektowanego obiektu trudno było wszak stworzyć mebel o wysokiej wartości użytkowej.
Droga do rozpowszechnienia modernizmu w społeczeństwie była wyboista i kręta. Konsumenci musieli oswoić się z nową formą. Nowoczesne meble wydawały się zimne i obce. Popularnością cieszyło się to, co znane i akceptowane od stuleci – naśladownictwo stylów historycznych epok, takich jak: renesans, barok czy rokoko. Funkcję siedziska pełniły obszerne skrzynie z wyściełaną pokrywą lub bogato zdobione, niewygodne eklektyczne krzesła oraz imitacje gustownych mebli używanych w domach arystokracji. Nowe pokolenie projektantów pragnęło zmienić definicję tego, co dotychczas uznawano za „stylowe”.
Idea wydawała się prosta – należało wydobyć z tradycji to, co najlepsze: usunąć zbędne cechy dekoracyjne i pracować z krzesłem aż do uzyskania jego najczystszej formy. Podążając za tą regułą powstawał mebel radykalnie inny, niż wszystko to, co było podówczas znane. Jednakże projekty z początku kariery Wegnera, które realizował w ramach współpracy z Arne Jacobsenem, były dość zachowawcze i dalekie od nowoczesnej, lekkiej formy. Pierwszym dużym zamówieniem zrealizowanym przez projektanta było stworzenie mebli dla ratusza w Aarhus w latach 1939 – 1942. Tuż po zakończeniu współpracy z Jacobsenem Wegner stworzył pierwszy model krzesła przeznaczonego do masowej produkcji. Było to bujany fotel produkowany w latach 1942 – 1949 przez Mikaela Laursena – Model ML33 Rocking Chair. Nota bene mebel ten na wtórnym rynku osiąga dziś cenę sięgającą 4 tys. euro.
W 1943 roku Wegner otworzył własne studio projektowe w Gentofte i rozpoczął współpracę z fabrykami mebli, m.in. Johannes Hansen, Fredericia Stolefabrik, Carl Hansen i Synowie, Fritz Hansen, PP Møbler i Erik Jørgensen. Szybko okazało się, że pasją Wegnera stało się krzesło. Sam mistrz mawiał: „Krzesło nie istnieje. Stworzenie dobrego krzesła to zadanie, które nigdy nie jest zakończone.” Perfekcjonizm Wegnera przejawia się nie tylko w jakości wykonania. Każdy model, począwszy od stołka, na fotelu skończywszy, charakteryzuje się unikatowym kształtem, niebanalnym łączeniem elementów i materiałów.
Wegner nigdy nie poprzestał w poszukiwaniach doskonałej formy. Dobrym przykładem jest Swivel Chair, ergonomiczne krzesło biurowe, które zaprojektował we współpracy z doktorem medycyny, Egilem Snorrasonem. Lekka rama ze stali nierdzewnej podtrzymuje drewniane oparcie i podłokietniki oraz tapicerowane siedzisko ze skóry. Cena tego modelu osiąga dziś 12.500 US$. Do dziś produkuje się je na specjalnie zamówienie w PP Møbler.
Do najbardziej popularnych krzeseł Wegnera należy Wishbone Chair (Y-Stolen), który Hans J. Wegner wykonał dla firmy Carl Hansen i Synowie z Fionii. Ikoną pośród projektów wybitnego twórcy jest również Peacock Chair z 1947 r. Mebel z odchylonym oparciem przypomina ogon pawia i jest efektem współpracy z architektem Johannesem Hansenem.
Projekty Wegnera zyskały sławę nie tylko w Europie. Okrągłe krzesło – Round chair z 1949 roku, stało się znane na całym świecie, gdy dosłownie po(d)parło Johna F. Kennedy’ego w jego kampanii prezydenckiej, podczas debaty telewizyjnej z Richardem Nixonem.
Hans J. Wegner zmarł w 2007 roku, pozostawiając po sobie spuściznę w postaci ponad 1.000 projektów mebli, z czego połowa to krzesła. Jego dzieła określa się mianem ponadczasowych, trwałych, perfekcyjnie dopracowanych.
Jest wiele czynników wpływających na jakość mebli Wegnera. Najważniejszym jest jego rzemieślnicze, pragmatyczne wręcz podejście do handlu. Zawsze oceniał praktyczny aspekt projektowania, ustanawiając szereg ścisłych zasad, dyktujących proces nadawania formy. Wydawać by się mogło, że te zasady nie pozostawiają twórcy zbyt wiele kreatywnej wolności. Jednakże, tak jak napisał o Wegnerze Henrik Most Nielsen (dyrektor kreatywny IKEA): „największa wolność wynika z najostrzejszej surowości”. I być może miał rację. W dialogu między tworzywem a kreatywnością, Wegner przewyższa wszystkich ówczesnych projektantów zapisując się w zbiorowej pamięci narodu duńskiego jako człowiek, który zmienił naturę krzesła.
Patrycja Skłodowska-Kocewiak
IP 100 2018
